اوترنت (Outernet) یک رسانه الکترونیکی نوظهور است که در حال گسترش در دنیا بوده و به دلیل نبود امکانات مناسب و زیاد بودن هزینه‌ها، امکان کنترل و فیلترینگ اینترنت در آن وجود ندارد.
. Outernet اخیرا مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام با ارائه گزارشی در خصوص پدیده جدیدی به نام اوترنت، از ظهور این رسانه الکترونیکی ابراز نگرانی کرده و بر ضرورت مقابله هوشمندانه با این پدیده تاکید کرده است
از سال 1995 میلادی توسط یک بنیاد خیریه و با هدف ارائه خدمات آموزشی و فرهنگی به کشورهای فقیر، محتوای موجود در اینترنت را جمع‌آوری کرده و در ماهواره‌های خود قرار داد و اکنون نیز پایگاه اطلاعاتی بسیار بزرگی را در اختیار دارد و آن را به رایگان عرضه می‌کند.
این بنیاد خیریه برای توسعه پروژه خود از موسسه‌ها و سایت‌های مختلفی کمک می‌گیرد و نسخه آزمایشی اوترنت را با زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، آلمانی، چینی و عربی راه‌اندازی کرد.
مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام با انتشار یک گزارش به معرفی این پروژه پرداخت و اعلام کرد که با راه‌اندازی رسمی اوترنت، عملا کنترل و فیلترینگ اینترنت بی معنی خواهد شد؛ به همین دلیل لازم است تا قبل از غافل‌گیری، در خصوص وقوع این پدیده هشدار داد.
این پروژه از خارج از جو زمین در حال ورود به کشورهای مختلف جهان است و دستاوردها و پیامدهای مختلف و فرصت‌ها و تهدیدهای فراوانی را به همراه خواهد داشت. به این ترتیب باید اوترنت را به عنوان یک پدیده نوظهور و قابل گسترش در دنیا به رسمیت شناخت و در خصوص مواجهه با آن برنامه‌ریزی کرد.
اوترنت چیست؟
اوترنت محصولی از شرکت Media Development Investment Fund یا MDIF بوده و با اسامی مختلفی مانند اینترنت رایگان، اینترنت خارج از جو، اینترنت ماهواره ای، اینترنت آزاد، اینترنت پرسرعت و اینترنت بدون سانسور شناخته می‌شود. کارگزاران این پروژه معتقدند که بسیاری از بحران‌ها دنیای کنونی، در عدم توسعه کشورهای جهان سوم ریشه دارد و به همین دلیل هدف از اوترنت، توسعه آموزش، تکنیک‌های کشاورزی، گسترش مسائل بهداشتی و حل مشکل اشتغال در جوامع آفریقایی و فقیر است.
در حال حاضر اطلاعات در پروژه اوترنت به صورت یک طرفه به کاربران عرضه می‌شود اما ارائه‌دهندگان به سرعت در تلاش هستند تا این روند را دوطرفه کنند تا کاربران نیز امکان تولید محتوا داشته باشند. در این پروژه، کاربران اینترنت می‌توانند با استفاده از دیش خانگی یا دریافت‌کننده‌های مشابهی که این موسسه در اختیارشان قرار می‌دهد، اطلاعات موجود در اینترنت را بر روی دستگاه‌هایی مانند رایانه‌های خانگی، لپ تاپ‌ها، تبلت‌ها و تلفن همراه دریافت کنند.
هم‌اکنون این پروژه، بخش‌هایی از آمریکا، اروپا و خاورمیانه را تحت پوشش قرار داده و انتظار می‌رود 4 میلیارد نفر مشارکت‌کننده جدید وارد بازار جهانی شده و از اوترنت استفاده کنند. همچنین سایت‌های معتبری چون ویکی پدیا، سی ان ان و بی بی سی که محتوای خبری، آموزشی و اطلاع‌رسانی دارند، این پروژه را برای جمع‌آوری محتوای مورد نیاز یاری می‌دهند.
بررسی موقعیت موجود
بخش عمده‌ای از پیشرفت جهانی اوترنت مدیون هم کاری بانک جهانی و موسسه آیرکس با آن است.
سایت‌های مشهور دیگری (مانند ویکی پدیا، سی ان ان، بی بی سی و …) نیز که عمدتاً محتوای خبری، آموزشی و آگاهی‌بخشی دارند، این برنامه را در جمع‌آوری محتوای ضروری یاری می‌دهند.
ضریب نفوذ شبکه جهانی وب؛ در سال ٢٠١۶، به‌طور متوسط در جهان ۲/۴۹ درصد و در افریقا ٢٨.۶ درصد، آسیا ۴۴.٢درصد، اروپا ٧٣.٩ درصد، آمریکای لاتین ۶١.۵ درصد، خاورمیانه ۵٣.٧ درصد، آمریکای شمالی ٨٩.٠ درصد، استرالیا ٧٣.٣ درصد است.
بیش از ۶٠ درصد مردم جهان به شبکه جهانی وب آزاد دسترسی ندارند و به اشتراک ۴٠ درصد دیگر نیز بخش عمده‌ای، از دسترسی بطور کلی آزادانه به معلومات محرومند.
طبق محاسبه جهانی ۵٧.٢ درصد مردم در ایران به شبکه جهانی وب وصل هستند. در سالهای قبلی شبکه جهانی وب در ایران با سرعت ١٢٨کیلو بیت بر ثانیه وجود داشته است. همزمان با اینکه محاسبه جهانی متوسط سرعت شبکه جهانی وب را حدود ٢ مگابیت بر ثانیه نشان می‌دهد. وانگهی، بین ۴٠تا ۴۵ درصد مردم ایران، حاوی گوشی موبایل هوشمند، و به عبارتی مصرف‌کننده شبکه جهانی وب هستند.
موقعیت ضریب نفوذ شبکه جهانی وب در منطقه خوب نیست. کمترین مقدار مرتبط به یمن (٢٢.۶درصد) و سوریه (٢٨.١درصد) است. وضع حال حاضر ایران در راستای اهداف سند دورنمای در ترسیم فن‌آوری‌های نوین و مجازی- که باید مقام اول در منطقه را داشته باشد- نیست و حدودا مقام دهم تا دوازدهم در منطقه را دارد. .
در سه سال واپسین مصرف شبکه جهانی وب در ایران شدیدا بالا رفته است ـ از ٨٠ گیگ بر ثانیه به ١۵٠ گیگ بر ثانیه گسترش یافته است ـ که در معرض نمایش گذاشته است ابزارهای تازه ای به فضاهای مجازی وصل شده است.
کشورهایی که هم اینک با استناد به استانداردهای جهانی حاوی متوسط سرعت جهانی شبکه جهانی وب هستند عبارتند از: کره جنوبی، سوئد، نروژ، ژاپن، هلند، هنگ کنگ، لیتوانی، سوئیس، فنلاند و دانمارک. سرعت شبکه جهانی وب مرتبط با کیفیت شبکه جهانی وب است که محاسبه جهانی متوسط آن را حدود ٢ مگابیت بر ثانیه نشان می‌دهد . کشور ایران به لحاظ متوسط سرعت شبکه جهانی وب جهانی حاوی مقام ١٣٢ در بین ١۴٠ کشور می‌باشد.
فرصت‌ها و تهدیدهای اوترنت
پیامدها
نشریات الکترونیکی و محیط مجازی هر یک حاوی فرصت‌ها و تهدیدهای ویژه خود هستند. نشریات مانند ماهواره و شبکه جهانی وب از منظر پیامدهای منفی، خصوصیت‌هایی را مانند: آلودگی معلومات، سیل‌زدگی معلومات، تغییر سبک زندگی و خروج انسان از زندگی طبیعی، تقویت هویت مجازی، کاهش هوشمندی محلی به ازای گسترش هوشمندی جهانی، هنجارشکنی اخلاقی و ارزشی، دارا می‌باشند و از منظر فرصت‌ها پیامدهایی را مانند: گسترش و تعمیق سواد عمومی، تقویت تعاملات جهانی، دسترسی راحت و ارزان به منابع اطلاعاتی، کوتاه کردن فاصله زمانی و مکانی، تسهیل تحقق عدالت و برخورداری همگانی، هوشیاری اجتماعی و عمومی، سود‌مندی از ظرفیت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جهانی، بهمراه دارند.اوترنت، غیر از پیامدهای مثبت و منفی ذکر شده، از خصوصیت‌های ویژه «کنترل‌ناپذیری» دارا است. به دلیل خارج از جو بودن منابع ارسال معلومات، هرگونه اطلاعاتی را که تولیدکنندگان و مدیران آن، اراده کنند به هر نقطه جهان ارسال خواهند کرد و به سادگی قابل دریافت می‌باشد. به بیان دیگر «محدودیت‌آفرینی» و فیلترینگ با قابلیت ها و ابزارهای موجود در آن کارساز نیست. به علاوه از طرف دیگر شبکه‌سازی شبیه به اوترنت و یا ممکن آوردن زیرساخت‌های خوب برای جلوگیری از آن، بسیار پرهزینه است که با استناد به شرایط اقتصادی کشور، ممکن است توجیه اقتصادی نداشته باشد. لذا برای بهره برداری از فرصت‌ها و کاهش تهدیدهای آن، باید چاره‌ای دیگر اندیشید.
راهبردهای پیشنهادی
برای مواجهه اکتیو، هوشمندانه و پیشگیرانه با این رسانه نوظهور، راهبردهای پایین توصیه می‌شود:
١. نگاه اصلی و بینادی در این عرصه، «مصون‌سازی» است. مصونیت آفرینی در مردم جامعه، و به تعبیر زیبای قرآن کریم «تقوای الهی» و «خویشتن‌بانی» درمان اصلی این نوع پدیده است که باید با سرمایه‌گذاری در «خانواده‌ها» و «نظام‌های آموزشی و تربیتی» و «ابزارهای فرهنگی» پیگیری شود. با استناد به این شرایط، رسالت آموزش و پرورش و توانمندسازی نسل جوان از ارزش و حساسیت فزون‌تری دارا است. تقویت «سواد مطبوعاتی» و آموزش «تفکر خلاق و نقاد» باید در سرلوحه آموزش‌های مدرسه‌ای قرار گیرد.
٢. «تولید محتوای» دلنشین و متنوع برای مخاطبان مختلف با خصوصیت‌ها و نیازهای گوناگون، بنا شده بر تازه ترین یافته‌های علمی و پژوهشی و متناسب با اقتضائات فرهنگ و تمدن اسلامی ـ ایرانی می‌تواند بخشی از نیازهای مراجعه به این شبکه را جواب دهد. ترغیب و ترغیب نخبگان و اندیشه‌ورزان برای حضور اکتیو در شبکه‌های مجازی و تولید محتوای متقن و مشهور، عرصه‌ساز پاسخگویی به این نیاز است.
٣. آگاهی‌بخشی به آحاد جامعه و ابزار‌ها و نهادهای مسئول درمقایسه با پیامدهای مثبت و منفی این رسانه و تولید برنامه‌ای آموزشی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی دلنشین، بهره برداری از ظرفیت انجمن‌ها و مراکز علمی و گروه‌های مرجع، ارتقای «فرهنگ عمومی» در این عرصه، چاره‌ساز خواهد بود.
۴. گسترش «اعتماد عمومی» به نشریات داخلی و بومی، به‌ویژه رسانه ملی، و پرهیز از استفاده ابزاری و جناحی از ظرفیت این نشریهها، و تقویت سرمایه اجتماعی می‌تواند مانع مراجعه بخشی از آحاد جامعه به نشریات بیگانه باشد.